"Seyyid" sözünün ərəb dilindən tərcüməsi "ağa" deməkdir. Ümumiyyətlə, ərəb dilində bu söz ehtiram əlaməti olaraq işlədilir. Məsələn, fars dilində "ağa", türk dilində "əfəndi" kəlməsi hansı mənaya malikdirsə, ərəb dilində "seyyid" kəlməsi də həmin mənanı verir.
"Seyyid" kəlməsinə Qurani-Kərimdə də rast gəlirik. Allah-Təala buyurur: "(Zəkəriyya) mehrabda (ibadətgahda) ayaq üstə durub namaz qılarkən mələklər ona müraciət edib dedilər: "Allah sənə Özü tərəfindən gələn kəlməni (İsanı) təsdiq edən, (tayfasına) ağa, nəfsinə hakim və əməlisalehlər zümrəsindən bir peyğəmbər olacaq Yəhyanın (dünyaya gələcəyi) xəbərini müjdə verir" (Ali-İmran, 39). Göründüyü kimi, ayədə Həzrət Yəhya (ə) "seyyid (öz qövmünün ağası)" adlandırılır.
Lunar.az ixlas.az-a istinadən bildirir ki, Qurani-Kərimin daha bir ayəsində Allah-Təala ailə başçısını (əri) arvadın seyyidi adlandırır. Həzrət Yusif Peyğəmbərlə (ə) Züleyxanın əhvalatının təsvirində oxuyuruq ki, Züleyxa Yusifi (ə) günaha məcbur etmək istəyəndə, peyğəmbər çıxış yolunu o yerdən uzaqlaşmaqda gördü. Yusif Peyğəmbər (ə) otaqdan çıxmaq istəyəndə Züleyxa da onun ardınca qaçdı və arxadan köynəyini dartıb cırdı. Ayənin davamında buyurulur: "...Onlar qapının ağzında (qadının) seyyidi (əri) ilə rastlaşdılar..." (Yusif, 25). Ailənin başçısı kişidir və qadın ona tabe olmalıdır; bu səbəbdən Allah Züleyxanın ərini onun seyyidi adlandırır.
Seyyid Allahın adlarından biridirQeyd etməyi lazım bilirik ki, Allahın gözəl adlarından (əsma əl-hüsna) biri də Seyyiddir. Allah-Təala bütün varlıq aləminin ağası, Rəbbi və Malikidir. Bütün həqiqi mülk yalnız Ona məxsusdur. İnsanların hakimiyyəti, mülkiyyəti və ağalığı nisbidir, şərtidir. Bu üzdən bəzi hədislərdə oxuyuruq ki, Peyğəmbərimiz (s) özünü "seyyid" adlandırmaqdan çəkinmiş, onu bu adla çağıranları məzəmmət etmiş və bu adın Allaha layiq olduğunu söyləmişdir. Əlbəttə, həzrətin bu sözünü mütləq mənada qəbul etmək olmaz. Yuxarıda göstərilən hallarda Peyğəmbər (s) onun bir bəşər olduğunu diqqətdən kənar tutmasınlar, onu ibadət və pərəstişə hədəf etməsinlər deyə (keçmiş ümmətlər öz peyğəmbərlərinə etdikləri kimi), bu münasibəti göstərmişdir. Amma bir sıra digər hədislərdə o həzrətin özünü və hətta bəzi başqa şəxsləri də "seyyid" adlandırdığının şahidi oluruq.
Seyyidlik məsuliyyətdir
Hədislərdə də "seyyid" kəlməsi "ağa, başçı, bir qövmün, nəslin ən şərəfli və hörmətli üzvü" mənasında işlədilib. Bu kəlmənin ümumi mənada işləndiyi hədislərdə məsuliyyət mövzusu daha çox qabardılır. Belə ki, seyyidlik (ağalıq) məqamının ucalığından daha çox, onu əldə etməyin şərtləri və bu məqamı qorumağın çətinliyi ön plana çıxarılır. İmam Əli ibn Əbutalib (ə) buyurmuşdur: "Seyyid o kəsdir ki, (din) qardaşlarının yükünə dözür, qonşularla yaxşı qonşuluq edir". "Seyyidliyin fəziləti gözəl ibadətdir" (Mizan əl-hikmə, 2-ci cild, səh. 1380-1381).
Peyğəmbərimiz (s) öz mübarək hədislərinin birində seyyidliyin tərifini verərək məsələyə möhür vurur. Bu hədis bir dəstənin başçısı sayılan şəxsin əslində nə qədər böyük məsuliyyət yükü daşıdığını ifadə edir: "Qövmün seyyidi onun (qövmün) xidmətində durandır" (yux. mənbə). Hədis bunu öyrədir ki, özünü bir nəslin, bir cəmiyyətin başçısı və rəhbəri sayan şəxs təkəbbürlə davranmamalı, özünü çəkməməlidir. Əksinə, unutmamalıdır ki, onun böyüklüyü həmin cəmiyyətə nə qədər xeyirli olması, insanların xidmətində durması, təvazökar davranması ilə ölçülür.
Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) və imamlar da seyyid idilərPeyğəmbərimizin çoxsaylı hədislərində o həzrətin özünü "seyyid" adlandırdığının şahidi oluruq. O həzrət buyurmuşdur: "Mən qiyamət günündə insanların seyyidiyəm" (Səhih əl-Buxari, hədis 4712; Səhih Müslim, hədis 480 (194); Sünən əl-Tirmizi, hədis 3148 və s. mənbələr). Bəzi hədislərdə isə Peyğəmbər İmam Əliyə (ə) bu ləqəbi aid etmişdir. Ümmül-möminin Aişədən rəvayət edirlər ki, bir gün Peyğəmbər (s) Əlini (ə) göstərib buyurdu: "Bu, ərəbin seyyididir". Aişə deyir ki, soruşdum: "Məgər ərəbin seyyidi sən deyilsənmi?" Peyğəmbər (s) cavab verdi: "Mən Adəm oğlunun seyyidiyəm, Əli isə ərəbin seyyididir". Soruşdum: "Seyyid nədir (nə deməkdir)?" Buyurdu: "Seyyid o kəsdir ki, ona itaət etmək (Allah tərəfindən hər kəsə) fərz (vacib) buyurulub, necə ki, mənə itaət etmək də (hər kəsə) fərz buyurulub" (Əmali Səduq, 10-cu məclis, 10-cu hədis, səh. 40). Bu hədisi bir qədər fərqli şəkildə əhli-sünnənin böyük alimi Hakim Nişaburi də "əl-Müstədrək əla-l-Səhiheyn" kitabında üç dəfə rəvayət etmişdir (3-cü cild, səh. 144, hədis 4689 və 4690; hədislərin ikisi Səid ibn Cübeyr və Ürvə ibn Zübeyr vasitəsilə Aişənin dilindən, biri isə Cabir ibn Abdullahdan rəvayət edilib).
Müsəlmanlar arasında məşhur olan və hər iki məzhəbin kitablarında xatırlanan hədisə görə, İslam Peyğəmbəri (s) İmam Həsənlə (ə) İmam Hüseyni (ə) də "seyyid" adına layiq bilmişdir: "Həsənlə Hüseyn cənnət cavanlarının iki seyyididirlər".
1
